Ik wist van kerkverlating en kerkgebouwen die gesloten zijn bij gebrek aan middelen bij gebrek aan (betalende) leden, want ik heb de gereformeerde kerk van mijn jeugd zien teruglopen van 1500 naar 250. De gemeente kromp nog verder, het kerkgebouw maakte plaats voor een supermarkt met appartementen erboven en kerk kwam samen in de aula van een middelbare school, maar ik zat toen allang in een evangelische gemeente. Toen die niet meer aansloot bij mijn kinderen stapten we over naar een moderne kerk met veel jeugd. Die groeide als kool, dus het beeld van krimpende kerken kende ik alleen nog uit de krant.

Totdat ik in de vakantietijd een aantal PKN kerken bezocht. Toen werd ik keihard met mijn neus op de feiten gedrukt. Ik had niet verwacht dat het zo erg zou zijn. 10.000 in de kaartenbak, 1000 in de diensten. Kerkgemeenschappen die ooit 5 bloeiende wijkgemeenten waren, gekrompen tot 150 man op een zondag en dat aantal daalt nog steeds. Niet alleen de kerk uit mijn jeugd is verdwenen, de kerk uit vrijwel ieders jeugd is verdwenen. Oudere mensen die ik sprak hadden er soms al twee of drie kerksluitingen opzitten.

De mensen van de kerk doen wat in hun vermogen ligt. Er zijn koffieochtenden, knutselclubs, maaltijdprojecten, enz., enz. De kerk is betrokken bij de buurt, alleen de buurt is niet zo betrokken bij de kerk. Totdat het kerkgebouw gesloten moet worden omdat de kosten niet meer te dragen zijn. Dan is de buurt ineens wel heel erg betrokken. “Dat gebouw mag niet worden gesloopt! Het is een beeldbepalend onderdeel van de wijk en we hebben er dierbare herinneringen aan.” Ik denk dan: als iedere buurtbewoner een of twee euro per week overmaakt naar de bankrekening van die kerk, dan kan die kerk tot in lengte van jaren beeldbepalend blijven en nog lekkere koffie schenken ook, met zo nodig wat geestelijke steun erbij. Maar dat gebeurt niet…

Geschokt en bezorgd kwam ik thuis. Hoe moet dit verder?

Wij evangelischen oordelen wel eens hautain dat die gevestigde kerken dode kerken zijn omdat de Geest daar gesmoord is in traditie, maar zelf zijn we geen haar beter. Onze manier van kerk-zijn hangt ook van vaste gewoonten aan elkaar. En wees eens eerlijk, toen de Hillsong beweging kwam, ging onze jeugd toch ook naar die modernere kerk? En wat was onze reactie? Gingen we ook ‘Hillsong doen’? Ik dacht het niet. De ouderen moeten er niet aan denken. De verpakking van Hillsong sluit niet aan bij hun belevingswereld en hun theologie ook niet echt. Zij zouden zich een vreemde gaan voelen in hun eigen kerk. En dus zie je in de evangelische wereld eenzelfde beweging op gang komen als in de traditionelere kerken: vergrijzing. En als de leegloop eenmaal begint lijkt er geen houden meer aan. Want die laatste vijf gezinnen gaan op een gegeven moment ook opzoek naar een nieuwe plek waar zij, maar vooral hun kinderen, meer aansluiting vinden met leeftijdgenoten.

Al die activiteiten voor de buurt helpen helaas niet om de kerk te vullen met nieuwe mensen. De deelnemers blijven gasten die op bezoek komen. Er worden soms wel kleine gemeenschapjes gevormd rondom activiteiten. Deelnemers aan een club die in de loop der tijd lief en leed gaan delen en elkaar ook buiten de club om ontmoeten, die helpen met klaarzetten en opruimen. De activiteit is hún cluppie geworden, hier horen ze bij. Maar ze horen niet bij de kerk.

De voetbalclub aan de andere kant van de wijk heeft ook zo’n soort aanbod, want ook zij moeten het hoofd boven water zien te houden met steeds minder vaste leden. Zij hebben een kaartclub, knutselclub, leeskring, enz. omdat zij hun gebouw aan deze clubs verhuren. De kerk en de voetbalclub waren al elkaars concurrenten op de zondag, maar nu dus ook door de week. De vraag is: waarmee onderscheidt de kerk zich van de voetbalclub? Waarom kiezen mensen uit de buurt voor de knutselclub of de koffieochtend van de kerk?

Wie het weet mag het zeggen.

Is het de geestelijke dimensie van de kerk? Gaan mensen met een spirituele behoefte naar een maaltijdproject van de kerk en mensen met alleen behoefte aan gezelschap naar de voetbalclub? Uit onderzoek blijkt dat mensen die opzoek zijn naar ‘iets spiritueels’ bijna nooit aan een kerk denken. Dertigers gaan liever op zondagochtend met hun yogamatjes op de rug en de happinezz onder de arm naar het park om daar met tientallen anderen hun oefeningen te doen.

Rick Warren beschrijft in zijn boek Doelgerichte Gemeente hoe hij bij de start van zijn kerk de deuren langs is gegaan met de vraag wat de mensen van de kerk verwachten. Hij kreeg soms verrassende antwoorden, waar hij veel aan heeft gehad.

Wat zouden de antwoorden bij ons zijn? Verwachten de mensen in de buurt dat de kerk een knutselclub heeft? Verwachten ze koffie te kunnen drinken met de mogelijkheid voor een goed gesprek? Verwachten ze antwoorden op levensvragen? Wat zijn eigenlijk de spirituele vragen van de gezinnen, de alleenstaanden, de jeugd of de ouderen in de omgeving?

Wat verwachten de huidige bezoekers van de activiteiten trouwens van de kerk? Wat verwachten de (klein)kinderen van de gemeenteleden van de kerk?

Kerkverlating is moeilijk tegen te gaan, nieuwe mensen bereiken is ook niet gemakkelijk, maar misschien werkt het stellen van vragen aan de omgeving als een spiegel waardoor je een beter beeld krijgt van wie je mag zijn als kerk. En dat zal heel anders zijn dan de voetbalclub.